Gemeente gaf expliciete opdracht: ‘Ja/nee’-vraag over verlenging AZC mocht niet in enquête
MILL – De gemeente Land van Cuijk werkte al aan een conceptovereenkomst met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) over de verlenging van de bestuursovereenkomst over het azc Grave in Velp, nog voordat inwoners via een enquête hun mening konden geven. Tegelijk blijkt dat de gemeente op verschillende momenten invloed uitoefende op de opzet, uitvoering en presentatie van het onafhankelijke onderzoek door bureau Citisens.
Uit de stukken, in handen van Omroep Land van Cuijk, blijkt dat het college vooraf al afspraken maakte met het COA over verlenging van bestuursovereenkomst over het azc Grave in Velp. Al sinds begin november werkte de gemeente aan een overeenkomst met het COA, die nog voor het einde van het jaar gereed moest zijn.
Op 15 november mailt een strategisch adviseur van de gemeente Land van Cuijk hierover met een medewerker van het COA. De adviseur schrijft: “Wij zullen een conceptovereenkomst voorbereiden en dit aan jullie toesturen. Hier zit de nodige snelheid op, we willen hierover een conceptakkoord hebben nog voor de kerst, zodat dit concept bij het raadsvoorstel gevoegd kan worden. Gemikt wordt nog steeds op de raad van maart 2025.”
Koers stond vast
Daarmee stond de koers ogenschijnlijk al vast, terwijl bij de raad dan nog aanstuurt op een enquête onder omwonenden. Het besluit tot zo’n enquête valt op 19 november. De gesprekken tussen gemeente en COA over een verlenging waren op dat moment dus al een maand gaande.
Volgens verantwoordelijk wethouder Willy Hendriks-Van Haren betekende dit niet dat de uitkomst van de enquête er niet toe deed. “Een conceptovereenkomst is geen definitieve versie, maar een noodzakelijke stap aan het begin van een zorgvuldig en langdurig proces”, zegt zij. Omdat de raad pas in november om een ervaringenonderzoek vroeg, werd dat later aan het traject toegevoegd. “Desondanks maakten de resultaten volwaardig onderdeel uit van de besluitvorming.”
Het azc in Grave bestaat sinds 2010, toen een deel van de voormalige Generaal de Bonskazerne door het COA in gebruik werd genomen als opvanglocatie. Aanvankelijk bood het centrum plaats aan ongeveer 600 bewoners. In 2015, tijdens de grote vluchtelingencrisis, werd de capaciteit tijdelijk uitgebreid naar ruim 1.000 opvangplekken. In die periode waren er naast veel betrokkenheid van vrijwilligers ook spanningen, onder meer door zorgen over veiligheid en druk op voorzieningen. De gemeenteraad sprak sindsdien meerdere keren over sluiting of verlenging van de bestuursovereenkomst. In 2020 werd de overeenkomst met het COA verlengd tot eind 2031, waarmee opnieuw discussie ontstond over de toekomst van het azc.
Voldoende draagvlak
De enquête onder omwonenden kwam niet zonder slag of stoot tot stand. De gemeenteraad heeft dat niet met een formeel raadsbesluit kunnen afdwingen, maar heeft in de raadsvergadering van 7 november 2024 een zeer duidelijke oproep gedaan. Diverse fracties vroegen het college om “het lopende proces rond de mogelijke verlenging van de bestuursovereenkomst uit te breiden”. De belangrijkste uitkomst van de enquête moest zijn dat er "voldoende draagvlak onder inwoners" moest zijn voor een eventuele voortijdige verlenging van de overeenkomst met het COA. De discussie in de raad ging over hoe deze voorwaarde concreet ingevuld moest worden, wat leidde tot de wens voor een breder, onafhankelijk onderzoek.
Urgentie richting COA
Op 20 januari 2025, kort voor de start van de enquête op 24 januari, stuurde een strategisch adviseur namens de wethouder een e-mail met "hoge urgentie" naar het COA. Hierin werd gevraagd om een "principeakkoord op jullie businesscase vóór donderdag aanstaande, voordat wij met de vragenlijst naar richting de gemeenschap [...] naar buiten treden". Dit wekt de indruk dat het college al zekerheid wilde hebben over de deal, ongeacht de uitkomst van de enquête.
Hendriks-Van Haren benadrukt dat er al in mei 2023 een principebesluit was genomen. “Het college sprak toen de bereidheid uit om de bestuursovereenkomst open te breken en met het COA in gesprek te gaan”, zegt zij. Volgens de wethouder was de aanleiding daarvoor tweeledig: de slechte huisvesting van de Internationale Schakelklas en de langdurige opvangopgave.
Opzet en uitkomst
De enquête werd verstuurd in de vorm van een ansichtkaart. In de concepttekst voor de ansichtkaart, waar de gemeente aan meeschreef, wordt de nadruk gelegd op het delen van "ervaringen" en het krijgen van een "beter beeld van wat er leeft", zo blijkt uit een correspondentie tussen de gemeente en het onderzoeksbureau. Er wordt dus concreet gevraagd naar ervaringen en niet naar de opvattingen van omwonenden over het azc Grave. De vraag “Bent u voor of tegen de verlenging van de bestuursovereenkomst met het COA werd nadrukkelijk niet gesteld. Dat blijkt uit een interne memo van de gemeente Land van Cuijk op 26 november 2024. In dat memo wordt gesteld: “als onderzoeksresultaat verwachten we geen uitspraak over het wel of niet verlengen van de bestuursovereenkomst, maar verwachten we beter inzicht in de ervaringen en wensen ten aanzien van het AZC en de bestuursovereenkomst van inwoners uit de kernen direct rondom het AZC.” De gemeente wilde dus geen expliciete ‘ ja/nee-vraag’ voorleggen aan de omwonenden van het azc.
En dan de uitslag. Uit de enquête blijkt dat een meerderheid van de omwonenden negatief is over het azc: 47 procent geeft aan heel negatief, negatief of enigszins negatief te zijn over de opvanglocatie in hun omgeving. 37 procent is heel positief, positief of enigszins positief. De resterende 16 procent van de deelnemers aan de enquête zegt neutraal te staan tegenover de azc in hun buurt. De cijfers laten zien dat er geen overweldigend draagvlak is voor het azc, maar ook geen eensgezinde afwijzing.
Beïnvloeding van de rapportage
Nadat de data waren verzameld, heeft de gemeente geprobeerd de presentatie van de resultaten in het eindrapport te beïnvloeden. Het duidelijkste voorbeeld is het verzoek van een strategisch adviseur van de gemeente aan onderzoeksbureau Citisens op 5 maart 2025. Hij vroeg om de negatieve score over de gemeentelijke communicatie (65 procent is ontevreden) te nuanceren met de opmerking dat "'opvattingen over communicatie door gemeenten nooit positief zijn'" en dat zo'n "relativerende/nuancerende opmerking in dit rapport op z’n plaats" zou zijn.”
Volgens wethouder Hendriks-Van Haren is het onderzoek zorgvuldig uitgevoerd. “Het was 99 procent betrouwbaar, met een foutmarge van 5 procent”, zegt zij. Ook benadrukt ze dat de resultaten niet op zichzelf stonden: “De uitkomsten zijn meegewogen samen met de gesprekken met de klankbordgroep, dorpsraden en ondernemers. Dat leverde waardevolle inzichten op.” Hendriks-Van Haren stelt dat de raad uiteindelijk een brede afweging kon maken. “Door dit proces heeft de gemeenteraad op basis van inhoudelijke en financiële argumenten én input vanuit de omgeving een goede beslissing kunnen nemen”, zegt ze. “Ook de gesprekken met de klankbordgroep, wijk- en dorpsraden en omliggende ondernemers droegen hieraan bij. Deze inzichten zijn, samen met de inhoudelijke en financiële afwegingen, door de gemeenteraad meegewogen in de besluitvorming over de verlenging.”
Ook onderzoeksbureau Citisens is door de redactie benaderd voor een reactie op dit artikel. Die laat weten als bureau niet te communiceren met derden. "In het algemeen geldt dat wij onze opdrachten altijd onafhankelijk uitvoeren. Als die onafhankelijkheid niet gewaarborgd is of blijkt, voeren wij een opdracht niet uit. Het betreffende onderzoek hebben wij binnen dit uitgangspunt afgerond", aldus een woordvoerder van het bureau.
Verantwoording
Voor dit artikel zijn interne documenten gebruikt die via een beroep op de Wet open overheid (Woo) door Omroep Land van Cuijk zijn verkregen. De eerste reactie op dit verzoek ontving de redactie op 31 maart. Dat leverde aanvankelijk twee bestanden op met whatsapp-berichten tussen burgemeester Moorman en wethouder Hendriks-Van Haren. Na enig aandringen ontving de redactie eind september alsnog 284 pdf-bestanden, waarop de reeks artikelen over dit onderwerp is gebaseerd.
